Opinie ekspertów

W bieżącym odcinku naszego cyklu zajmiemy się produktami strukturyzowanymi. Produkty należące do tej grupy, choć już dostępne na naszym rynku od ponad 10 lat, wciąż można traktować jako dość nowoczesne instrumenty na rynku finansowym. Pomimo licznych cech wspólnych każdy produkt posiada własną specyfikę, która nieco utrudnia porównanie tych konstrukcji.

Czym jest ”struktura”?

To produkt inwestycyjny oparty o aktywa notowane na rożnych rynkach, a dokładniej, o instrumenty finansowe, których cena jest uzależniona od wartości określonego wskaźnika rynkowego (np. kursu akcji lub koszyków akcji, wartości indeksów giełdowych, kursów walut). Produkty strukturyzowane można uznać za efekt scalenia tradycyjnych produktów depozytowych i oszczędnościowych (takich jak lokaty bankowe czy obligacje skarbowe) z instrumentami rynku kapitałowego. Lokata bankowa lub obligacja stanowi składową produktu, która zapewnia bezpieczeństwo czyli zwrot zainwestowanego kapitału na określonym poziomie (najczęściej 100 proc. zainwestowanych środków, choć nie jest to regułą i oznacza, że nawet z produktami tego typu wiąże się ryzyko). Z kolei instrumenty rynku kapitałowego (tzw. instrumenty pochodne, a dokładniej opcje) dają szansę na wygenerowanie zysku. 

Formy, w jakiej najczęściej mogą być oferowane produkty strukturyzowane:

• lokaty
• obligacje strukturyzowane
• ubezpieczenia na dożycie oraz z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym (UFK)
• certyfikaty inwestycyjne
• specjalistyczne fundusze inwestycyjne

Co dają produkty strukturyzowane? 

Liczba dostępnych możliwości i korzyści jest bardzo długa i nie będzie dużą przesadą stwierdzenie, że ograniczona jest jedynie wyobraźnią konstruktorów i okazjami rynkowymi. Produkty strukturyzowane w Polsce dają możliwość zarabiania m.in. na: indeksach giełdowych, funduszach inwestycyjnych, wybranych akcjach spółek publicznych, kursach walut, surowcach, a także na energii alternatywnej czy na nieruchomościach. 

Ważną kwestią dot. struktur jest ich budowa. Jak już wspomniano, powstają one w wyniku złożenia dwóch instrumentów finansowych: lokaty terminowej lub obligacji (np. tzw. zerokuponowej – nie wypłacającej odsetek, natomiast nabywanej z dyskontem) oraz opcji.

Obligacja zapewnia zwrot części lub całości zainwestowanego kapitału w momencie zakończenia inwestycji. Opcja pozwala osiągać zysk w wyniku realizacji określonego scenariusza w przyszłości.

Opcja to instrument finansowy, który daje nabywcy prawo, ale nie obowiązek, do zakupu (opcja typu call) lub sprzedaży (opcja typu put) uzgodnionej kwoty, ilości danego aktywa po wybranym kursie wykonania w określonym dniu w przyszłości. Instrument ten jest powszechnie wykorzystywany nie tylko w produktach strukturyzowanych, ale przede wszystkim służy podmiotom działającym na rynku do zabezpieczenia się przed różnymi ryzkami związanymi ze zmianą ceny, np. kursu walut. 

Schemat budowy i działania produktu strukturyzowanego. Załóżmy, że chcemy zainwestować kwotę 2000 zł.  

  
Proporcje pomiędzy poszczególnymi składowymi produktu mogą być oczywiście różne. Zależą one od co najmniej kilku czynników, takich jak: stopy procentowe i czas trwania produktu, cena opcji i marża dystrybutora. Zakładając, że marża jest mniej więcej stała, to główny wpływ na produkt mają dwa pierwsze czynniki. Im dłuższy okres trwania produktu tym dłuższy jest czas w jakim mogą przyrastać odsetki z lokaty. Dlatego, na lokatę można wpłacić mniejszą kwotę, aby po określonym czasie uzyskać np. 100 proc.  zwrotu kapitału, a za powstałą różnicę dodatkowo zakupić opcje. I odwrotnie. Przy krótkim okresie inwestycji cześć depozytowa czy ulokowana w obligacjach będzie stanowić większą cześć naszej inwestycji. 

Podobny wpływ na produkt mają stopy procentowe. Im są wyższe, tym mniej trzeba wpłacić na depozyt aby przy tym samym okresie inwestycji uzyskać zwrot kapitału. I analogicznie, „zaoszczędzone” środki można przeznaczyć na zakup opcji (droższe lub z wyższym poziomem partycypacji), co zwiększa potencjalne zyski z produktu. 

Tzw. poziom partycypacji jest jednym z często występujących parametrów w produktach strukturyzowanych a mimo to, bywa błędnie interpretowany. Postaramy się go teraz nieco przybliżyć. 

Najprościej mówiąc współczynnik partycypacji, zwany też udziałem w zyskach, uzależniony jest od kwoty przeznaczonej na zakup opcji w stosunku do jej ceny, czyli tzw. premii opcyjnej. Przy danym okresie trwania produktu oraz z góry określonym poziomie stóp procentowych łatwo można określić ile środków mamy przeznaczonych na zakup opcji. Dajmy na to, że jest to tak jak w powyższym schemacie kwota 320 zł z 2000 zł wpłaconych przez inwestora. To 320 zł stanowi 16 proc. nominału (czyli naszych 2000 zł). 

Jeżeli cena danej opcji wyniesie tyle samo, czyli 320 zł (16 proc. nominału) to współczynnik udziału w zysku wyniesie równo 100 proc.. Jeżeli opcja okaże się nieco droższa, np. 400 zł (20 proc. nominału) to współczynnik udziału w zysku będzie niższy niż 100 proc., a dokładniej wyniesie 80 proc. i odwrotnie – gdyby cena opcji wynosiła np. 300 zł (15 proc.  nominału) to współczynnik wyniesie 128 proc. 

Czy można zatem powiedzieć, że wyższy współczynnik partycypacji jest lepszy od niższego i tym samym porównywać produkty według tego parametru?

Nie można, choć są osoby, które tak robią i często prowadzi to do  błędnych wniosków. W praktyce wysoki współczynnik udziału w zysku nie musi dać lepszego wyniku z inwestycji niż produkt z niższym współczynnikiem partycypacji. Cena opcji zależy od kilku czynników, takich jak: tzw. kurs wykonania np. akcji, indeksu, bieżący kurs rynkowy danego instrumentu, czas do wygaśnięcia opcji (końca inwestycji), poziom stóp procentowych, wypłacanych przez instrument dywidend (jeżeli dotyczy to danego instrumentu) oraz przede wszystkim od zmienności. Im większa jest zmienność, czyli możliwe wahania kursu instrumentu finansowego, tym potencjalnie wyższy pułap wartości może on osiągnąć i tym samym wyższy potencjalny zysk z jego wzrostu (w przypadku produktów na wzrost) lub spadku (w przypadku produktów zarabiających na spadkach) może z niego wynikać. Można też powiedzieć, że jeżeli porównamy ze sobą opcje na ten sam okres i przy tych samych warunkach rynkowych (stopa procentowa, np. takie same dywidendy, relacja kursu wykonania i kursu bieżącego) to opcja o wyższej zmienności, i tym samym o wyższym potencjale, będzie droższa. Różnice w cenach opcji wynikających ze zmienności mogą być znaczne i instrumenty o zmienności na poziomie kilku procent w skali roku będą kosztować nawet 3 – 4 razy mniej niż opcje pod instrumenty o zmienności rzędu 20 proc. rocznie. Dlatego w praktyce  produkt o udziale w zysku – np. – 80 proc. może mieć znacznie większy potencjał zysku niż produkt o partycypacji 120 proc. czy więcej. 

Jak rozważnie korzystać z produktów strukturyzowanych?

Przede wszystkim należy je rozumieć co do zasady, rozumieć ich budowę i sposób działania. Należy też mieć ogólne pojęcie i przynajmniej podstawową wiedzę o sytuacji na rynku, którego inwestycja ma dotyczyć (np. o rynku akcji, czy surowców) Chodzi o to, aby choćby ogólnie móc ocenić racjonalność inwestycji np. w surowce energetyczne czy indeksy giełdowe. Nie można ulec tylko roztaczanemu przez przedstawiciela dystrybutora atrakcyjnemu opisowi produktu strukturyzowanego i wizji zysków. Ulotka reklamowa także jest niewystarczająca. Pewna „egzotyczność” niektórych rynków, na których mają być dokonywane inwestycje, opinie analityków czy publikacje prasowe mogą kusić wizją potencjalnych zysków. Jednak nie wolno zapominać, że produkty strukturyzowane nieraz okazują się bardzo ryzykowne. Należy też zdawać sobie sprawę z tego, że ochrona czy gwarancja zwrotu zaangażowanego kapitału dotyczy inwestycji w ostatnim dniu jej trwania czyli na dzień zapadalności produktu strukturyzowanego. Wcześniejsza rezygnacja i wypłata środków z inwestycji jest zazwyczaj możliwa (choć nie zawsze), ale obarczona kosztami wyjścia. Pobiera je wystawca produktu w związku z kosztami jakie poniósł do tej pory i jeszcze poniesie  (z powodu operacji jakich musi dokonać na rynku, dotyczących  naszej rezygnacji). Ponadto, należy pamiętać, że w przypadku gdy scenariusz rynkowy na jakim opierał się produkt nie sprawdzi się, to element opcyjny nie przyniesie inwestorowi dodatkowych zysków, a produkt zakończy się wypłatą kapitału. Wtedy, jeżeli odzyskamy nasze 100 proc. z zainwestowanych środków,  z powodu inflacji ich realna wartość będzie niższa niż w chwili rozpoczęcia inwestycji. 

Lokowanie oszczędności w produkty strukturyzowane, podobnie jak w inne produkty inwestycyjne wymaga uwzględnienia osobistej sytuacji potencjalnego inwestora. Struktury to inwestycje wymagające raczej zamrożenia kapitału na okres 2 – 3 i – nierzadko – więcej lat. Brak lub ograniczony dostęp do środków powinien być więc istotnym czynnikiem branym pod uwagę przy podejmowaniu decyzji. Należy wziąć pod uwagę osiągane przychody, posiadane już inne oszczędności, inwestycje, planowane wydatki. Należy uwzględnić również sytuację rodzinną, stan zdrowia i wiek inwestora. Warto też odpowiedzieć sobie na pytanie: jaki jest nasz ”apetyt” na ryzyko inwestycyjne? Czy kosztem niższej ochrony kapitału chcemy uzyskać wyższy potencjał zysków czy też odwrotnie:  wolimy poszukać produktu, który poziom ochrony kapitału ma na poziomie powyżej 100 proc.

Inwestycja w produkt strukturyzowany, podobnie zresztą jak w każdy inny produkt o charakterze inwestycyjnym, powinna być poprzedzona pewną analizą, zapoznaniem się z warunkami umowy, parametrami produktu, w szczególności katalogiem ryzyk opisanych w dokumentacji. Nie bójmy się też pytać. Jeśli mamy problem ze zrozumieniem konstrukcji produktu, zasad wyliczania przyszłych zysków, czy też czynników mających na niego wpływ korzystajmy ze specjalistycznej pomocy, jaką świadczą doradcy finansowi, pracownicy banków itd. Jeśli mimo ich wyjaśnień nadal nie rozumiemy produktu lub mamy inną ocenę co do jego potencjału, lepiej zrezygnować z takiej inwestycji. Z drugiej strony różnorodność produktów jest na tyle duża, że każdy znajdzie coś co spełni jego oczekiwania. Produkty strukturyzowane to kategoria produktów inwestycyjnych, która z powodzeniem może znaleźć się w portfelu wielu inwestorów, w szczególności tych, którzy cenią sobie niższy poziom ryzyka inwestycyjnego.

Przemysław Orłowski, Open Life TU Życie S.A.