Opinie ekspertów

Zgodnie z zapowiedzią z części I artykułu, obecnie postaramy się przybliżyć specyfikę ryzyka inwestycyjnego i pojęcia z nim związane. Ryzyko inwestycyjne, jest pojęciem szerokim, w zależności o instrumentu finansowego, charakteru prawnego transakcji, rynku na którym się ona odbywa, okresu trwania inwestycji ponieważ ryzyko może przejawiać się na wiele sposobów. Na zakończenie I części zostało już nieco przybliżone pojęcie ryzyka zmienności. Zacznijmy zatem od niego, trochę jako przypomnienie przegląd najbardziej charakterystycznych ryzyk, w pewnym sensie wspólnych dla większości inwestycji. 

1. Ryzyko zmienności i utrata kapitału 
Dla większości inwestorów utrata części, a niekiedy nawet całego zainwestowanego kapitału jest prawdopodobnie scenariuszem, którego najbardziej się obawiają. Niestety obawa nie jest bezpodstawna, bo nie jest to niestety rzadki scenariusz na rynkach finansowych. Fundusze inwestycyjne rzadko upadają, ale notowania udziałów jednostkowych, podobnie jak kursy akcji mogą znacząco stracić na wartości i przy określonym horyzoncie inwestycji mogą się nie odbić i tym samym wygenerować utratę części zysków, a nawet stratę znacznej części kapitału. Ale są i takie sytuacje, gdy np. emitent obligacji lub akcji może ogłosić upadłość i zaprzestać spłaty swoich zobowiązań i wtedy, w sytuacji gdy inwestor nie stosował dywersyfikacji i wszystkie środki ulokował w obligacje czy akcje upadającej firmy może stracić całość ulokowanych środków.

Zostawmy na razie czarne scenariusze, w każdym razie bezsprzecznie większość inwestorów ma do czynienia z ryzykiem zmienności cen aktywów finansowych. Poziom zmienności to jeden z podstawowych wyznaczników poziomu ryzyka instrumentów finansowych. Do poziomów zmienności, czyli możliwego zakresu wahań wartości instrumentów finansowych odnoszą się oznaczenia klas ryzyka np. funduszy inwestycyjnych, te o niższym poziomie zmienności jak np. fundusze pieniężne traktowane są jako bezpieczniejsza klasa aktywów, a fundusze akcyjne ze względu na dużą zmienność cen akcji uchodzą za ryzykowne. Z kolei fundusze zrównoważone i stabilnego wzrostu mają w swoich aktywach zarówno akcje jak i instrumenty o mniejszej zmienności, stąd na skali ryzyka zajmują miejsce pomiędzy oboma wymienionymi typami funduszy. 

Ryzyko zmienności to niestety jedno z ryzyk najbardziej niedocenianych czy też lekceważonych przez mniej doświadczonych inwestorów. Nabywają oni instrumenty finansowe, kupują produkty inwestycyjne, teoretycznie mając świadomość ryzyka zmienności. Jednak skuszeni historycznymi wynikami, nastawiają się tylko na pozytywny scenariusz, nie dopuszczają nawet myśli o innym. Efekt jest taki, że już po pierwszych spadkach są rozczarowani, czują się oszukani, pozbywają się inwestycji ze sporą stratą. Niestety nie wyciągają wniosków, próbując się „odegrać” przy kolejnej inwestycji. Dlatego koniecznym jest, aby poznać specyfikę instrumentu finansowego, zasady działania produktu inwestycyjnego, uwarunkowania rynkowe, aby najpierw przed inwestycją ocenić czy jest ona adekwatna do oczekiwań i apetytu na ryzyko inwestora, aby potem w przypadku negatywnego scenariusza nie podejmować emocjonalnych decyzji.

2. Ryzyko kredytowe
Kolejnym, bardzo często spotykanym w dokumentacji instrumentów finansowych czy regulaminach produktowych ryzykiem jest tzw. ryzyko kredytowe. Pod tym pojęciem rozumie się prawdopodobieństwo częściowego lub całkowitego niewypełnienia przez kontrahenta, emitenta warunków jednego lub wielu zobowiązań (np. zapłaty określonych kwot, wykupu obligacji) z powodu niemożności wywiązania się ze zobowiązań finansowych. Przekładając to na realne sytuacje, przykładowo emitent obligacji korporacyjnej nie dokonuje płatności np. półrocznych odsetek dla posiadaczy obligacji, ale dokonuje wykupu papierów. Inny przykład bardziej drastyczny to emitent z powodu bankructw nie jest w stanie dokonać wykupu swoich obligacji, wtedy inwestor może stracić całą zainwestowana kwotę. W przypadku produktów inwestycyjnych gdzie jeden podmiot oferujący produkt lokuje aktywa Klientów w instrumenty finansowe emitowane przez inne podmioty mamy jakby dwa poziomy ryzyka kredytowego. Bankructwo wystawcy jednego z emitentów, którego instrumenty finansowe stanowiły tylko część portfela np. funduszu inwestycyjnego przełożą się na spadek wartości udziałów jednostkowych, ale ze względu na pozostałe „zdrowe” aktywa w funduszu spadek ten będzie niewielki, bez skutku dla całej inwestycji. Drugi poziom ryzyka to ryzyko podmiotu oferującego produkt inwestycyjny. Niezależnie od ryzyka kredytowego emitenta instrumentów finansowych podmiot oferujący produkt także może mieć problemy, może zbankrutować i w efekcie wypłata zainwestowanych środków może być zagrożona. Przy produktach strukturyzowanych opartych o depozyt oraz instrumenty pochodne (opcje) nabywane od banków inwestycyjnych ryzyko kredytowe może dotyczyć trzech podmiotów – wystawcy opcji, że nie zrealizuje swoich zobowiązań i nie wypłaci wartości finalnej kwoty wynikającej z transakcji opcyjnej, ryzyko kredytowe banku w którym leży depozyt oraz ryzyko kredytowe podmiotu który spina konstrukcję w całość (nabył opcje, ulokował środki na depozycie bankowym). Ryzyko kredytowe jest niestety jeszcze rzadziej uświadamiane sobie przez inwestorów, jego obecności niestety jest świadomych jeszcze mniej osób niż ryzyka zmienności, a w praktyce choć rzadziej się materializuje to może wygenerować dla inwestora znacznie dotkliwsze straty. 

3. Ryzyko płynności
Ryzyko to nie koniecznie musi się przekładać na poniesienie straty, czy utraty kapitału, ale w określonych okolicznościach może tez tym skutkować. Ryzyko płynności związane jest z trudnością lub całkowitą niemożnością kupna lub odsprzedaży instrumentu finansowego w krótkim czasie, co może i często ma wpływ na jego cenę rynkową. W przypadku ograniczonej płynności inwestor może zaniechać sprzedaży instrumentu finansowego albo ograniczyć wolumen transakcji, ale w pewnym sensie skazany jest na łaskę rynku i może być zmuszony sprzedać po niżej cenie, co przełoży się na spadek wartości instrumentu finansowego. Czasem mogą zdarzyć się sytuacje, kiedy zupełnie brak jest płynności na danym instrumencie finansowym, np. nie ma dla niego rynku wtórnego, albo w określonym okresie czasu nie ma możliwości jego odsprzedania co wynika z założeń produktu, czy instrumentu. Pośrednio to ryzyko może tez być uwzględnione w produktach inwestycyjnych, gdzie obok braku płynności wynikającej bezpośrednio z sytuacji rynkowej, to ograniczona płynność może wynikać także z samej konstrukcji produktu. Podmiot który oferuje produkt, ponosi już na starcie produktu znaczne nakłady związane z jego uruchomieniem, zawarciem odpowiednich transakcji na rynku finansowym. Ponosi również koszty dystrybucji i zakłada że z czasem poniesione nakłady odzyska właśnie dzięki temu, że Klient przez określony czas „zostanie” w produkcie. W takich sytuacjach produkt zapewnia płynność, możliwość wypłaty części czy całości środków przed upływem okresu na jaki zawarto umowę, ale często takiej wypłacie towarzyszą opłaty albo wartość wypłacanej kwoty jest obliczana z uwzględnieniem kosztów. 

Kolejnymi ryzykami zajmiemy się w następnej, trzeciej już części. 

Przemysław Orłowski, Open Life TU Życie S.A.